Samokontrola to podstawowe słowo, które w życiu diabetyka pojawia się z chwilą diagnozy. Zawiera ona mnóstwo czynności wykonywanych przez chorego. Czynności te odgrywają olbrzymią rolę i mają wpływ na skuteczność terapii.
Dokonywanie samokontroli pozwala na zrozumienie, jaki wpływ na poziom cukru ma dieta, wysiłek, stres lub towarzyszące choroby. Zrozumienie i posiadana wiedza pozwoli na samodzielne podejmowanie decyzji dotyczących modyfikacji diety, sposobu leczenia, intensywności wysiłku fizycznego. Dzięki tej wiedzy chory aktywnie bierze udział w leczeniu, lepiej rozumie chorobę, radzi sobie z podejmowaniem konkretnych decyzji znając swoje wyniki badań.
Bez samokontroli terapia jest niemożliwa i nie ma efektów leczenia.
Wiedza na temat przebiegu choroby poprawia poziom i jakość życia, niwelując ryzyko wystąpienia powikłań oraz pomaga lekarzowi wdrożyć odpowiednie leczenie.
Podstawową czynnością związaną z samokontrolą w cukrzycy jest badanie stężenia glukozy we krwi, a także w niektórych przypadkach badanie glukozy w moczu. Efekty leczenia w dużej mierze uzależnione są od tego ile czasu i wysiłku jest skłonny poświęcić pacjent na obserwację i kontrolowanie poziomów cukru.
Własne zaangażowanie jest niezbędne do prawidłowej kontroli cukrzycy
W dzisiejszych czasach każdy pacjent ma możliwość w warunkach domowych dokonywać oznaczeń glukozy we krwi. Do kontroli poziomu glukozy służy glukometr. Glukometr to urządzenie, które w ciągu ostatnich lat jest ciągle udoskonalane i wyposażane w liczne możliwości i funkcje takie jak: pamięć wyników, oznaczanie pomiarów na czczo, przed posiłkiem, po posiłku, analizę wyników, obliczanie średnich z 7, 14, 30, 90 dni, możliwość korzystania z aplikacji oraz przesyłania danych do komputera lub telefonu z możliwością wydrukowania wiarygodnego dzienniczka samokontroli.
Jak często mierzyć cukier?
To jedno z podstawowych pytań, które zadaje chory pacjent. Nie można jednak ustalić dla wszystkich chorych jednego schematu dokonywania badań. Częstość pomiarów zależy od wielu czynników, między innymi typu cukrzycy od sposobu leczenia, przebiegu choroby. O konkretnym schemacie badań decyduje lekarz.
Zazwyczaj dokonuje się pomiarów w zależności od sposobów leczenia:
- na czczo i przed snem;
- na czczo i wyrywkowo 1 pomiar po jednym z głównych posiłków;
- na czczo i 2 godziny po posiłkach, dodatkowo przed snem;
- na czczo i przed głównymi posiłkami, dodatkowo przed snem;
Profil dobowy: na czczo, przed jedzeniem, 2h po jedzeniu, przed snem, o godzinie 24, 3. Zlecane jest też wykonywanie dodatkowych pomiarów w przypadku złego samopoczucia.
Bardzo ważną rzeczą w monitorowaniu glikemii jest wiedza i zrozumienie, po co dokonujemy badań. Pacjenci często z powodów popełnianych błędów dietetycznych lub nie zawsze przyjmowanych regularnie leków z obawy przed wysokim poziomem zaprzestają systematycznych badań. Unikanie wykonywania pomiarów lub sporadyczne pomiary zamazują obraz przebiegu choroby a co za tym idzie lekarz może błędnie dokonać modyfikacji leków. Skutkiem takich działań może być stopniowe pogorszenie stanu zdrowia chorego.
Pomiar glukozy ma być pomocny w podejmowaniu decyzji związanych z leczeniem
Osoby chorujące na cukrzycę typu 2 leczone dietą lub lekami mają zazwyczaj zalecone badanie glukozy we krwi na czczo oraz 2 godziny po głównych posiłkach.
Wyniki 2 godziny po posiłku mówią jak organizm sobie radzi i jak bardzo wielkość porcji posiłku wpłynęła na poziom glikemii. Jednocześnie pomiar mówi, czy konieczne jest wprowadzenie jakichś zmian żywieniowych dla uzyskania lepszego wyniku po posiłku. Przekonamy się również jak organizm reaguje na ilość spożywanych produktów oraz działanie leków. Przy insulinoterapii stosowanej w cukrzycy typu 1 i typu 2 pomiarów dokonuje się znacznie częściej. Im więcej wstrzyknięć insuliny tym więcej pomiarów. Nawet do 8-10x na dobę.
Takie zalecenia są koniecznością a ich celem jest stwierdzenie wartości glikemii na czczo i przed jedzeniem, czyli przed podaniem insuliny oraz zastosowaniem odpowiednich działań tzn. upewnienia się, czy glikemia jest prawidłowa, czy może podwyższona ? Jaką dawkę insuliny należy zastosować i ile czasu potrzeba na rozpoczęcie posiłku. Nigdy nie powinno podawać się insuliny na tzw. oko! Pomiar po posiłku z kolei utwierdza w przekonaniu czy została prawidłowo oszacowana ilość spożytych wymienników/węglowodanów do posiłku oraz, czy dobrana została odpowiednia dawka insuliny.
Pomiar przed snem jest wykonywany dla bezpieczeństwa, szczególnie powinni go wykonywać pacjenci zagrożeni hipoglikemią w nocy, starsi, mieszkający samotnie, z powikłaniami. Poziom cukru przed snem nie powinien być niższy niż 100-140 mg/dl. Każdy pacjent powinien uzyskać od swojego lekarza indywidualnie dobrany zakres docelowy glikemii.
W codziennym życiu warto również wykonywać dodatkowe pomiary w sytuacjach, kiedy podejrzewamy spadek cukru , kiedy planujemy wysiłek fizyczny, pracujemy na zmiany, w trakcie choroby i infekcji, podczas podróży samochodem. Kiedy terapia dotyczy wdrożenia nowych leków lub zmiany insuliny albo jej dawkowania .
Polskie Towarzystwo Diabetologiczne w Zaleceniach klinicznych zawartych na rok 2019 podaje:
Tabela 3.1. Zalecana częstość samokontroli glikemii
| Sposób leczenia cukrzycy | Częstość pomiarów glikemii przy prowadzeniu samokontroli |
|---|---|
| Wielokrotne (tj. co najmniej 3 × dziennie) wstrzyknięcia insuliny Intensywna funkcjonalna insulinoterapia, niezależnie od typu cukrzycy | Wielokrotne (tj. co najmniej 4 × dziennie) pomiary w ciągu doby według ustalonych zasad leczenia oraz potrzeb pacjenta |
| Chorzy leczeni wyłącznie dietą | Raz w miesiącu skrócony profil glikemii (na czczo i 2 godz. po głównych posiłkach) oraz raz w tygodniu o różnych porach dnia |
| Chorzy stosujący doustne leki przeciwcukrzycowe i/lub analogi GLP | Raz w tygodniu skrócony profil glikemii (na czczo i po głównych posiłkach), codziennie 1 badanie o różnych porach dnia |
| Chorzy na cukrzycę typu 2 leczeni stałymi dawkami insuliny | Codziennie 1–2 pomiary glikemii, dodatkowo raz w tygodniu skrócony profil glikemii (na czczo i po głównych posiłkach) oraz raz w miesiącu dobowy profil glikemii |
| źródło: Diabetologia Praktyczna 2019, tom 5, nr 1. |
Powyższa tabela podaje minimalne ilości pomiarów. Dla lepszego wyrównania oraz wiedzy na temat przebiegu choroby pomiarów należy dokonywać znacznie więcej.
