Stopa cukrzycowa to powikłanie wynikające z niedostatecznie kontrolowanej glikemii, którego pacjenci, szczególnie w starszym wieku, bardzo się obawiają. Zmienione chorobowo stopy diabetyka mają skłonność do głębokich, trudno gojących się ran i owrzodzeń, ich leczenie wymaga specjalistycznych opatrunków i jest bardzo czasochłonne. Jedną z przyczyn rozwoju zespołu stopy cukrzycowej jest neuropatia.

Zgodnie z definicją Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, stopa cukrzycowa to zespół zmian patologicznych, które powstają wskutek uszkodzenia nerwów, więzadeł oraz upośledzenia krążenia u pacjentów z długotrwałą cukrzycą. Samym pacjentom powikłanie to zwykle kojarzy się z deformacjami i głębokimi, trudno gojącymi się ranami na stopach.

Wyróżnia się dwa rodzaje stopy cukrzycowej:

• Stopę cukrzycową neuropatyczną;
• Stopę cukrzycową niedokrwienną.

W jednym i w drugi przypadku pierwotną przyczyną niekorzystnych zmian jest przewlekła hiperglikemia, natomiast w zależności o mechanizmu uszkodzenia stopy (naczyniowy czy neuropatyczny), różny jest jej wygląd, charakter patologicznych zmian oraz stosowane leczenie.

Stopa cukrzycowa neuropatyczna – jak ją rozpoznać?

Stopa cukrzycowa neuropatyczna stanowi około 65% przypadków stopy cukrzycowej, natomiast stopa niedokrwienna to 15–20% przypadków. U nielicznych pacjentów wyróżnia się także postać mieszaną, w której neuropatii towarzyszą cechy niedokrwienia.

Cechy stopy neuropatycznej:

• Duża skłonność do bezbolesnych uszkodzeń stopy. Z powodu zniesionego przez neuropatię układu wegetatywnego czucia, pacjent może nie zauważyć, że ma poranioną stopę, bo np. w bucie miał odłamek szkła;
• Duże ryzyko poparzeń stopy podczas kąpieli/prysznica (zniesione odczuwanie temperatury przy cienkiej, suchej skórze na stopach);
• Jest to postać bólowa stopy cukrzycowej, w odróżnieniu od stopy niedokrwiennej – bezbólowej. Ból nasila się w nocy. Jest to typowy ból neuropatyczny (pieczenie, mrowienie, ból przeszywający), a nie wynikający z uszkodzenia stopy;
• Ruch (chodzenie) nie powoduje bólu;
• Skóra na stopie neuropatycznej jest ciepła i różowa (w odróżnieniu od sinej i zimnej stopy niedokrwiennej);
• Stopy nie pocą się, skóra często jest przesuszona;
• Na tętnicy grzbietowej stopy jest wyraźnie wyczuwalne tętno;
• Zniesiona odczuwanie: wibracji, temperatury, bólu;
• Stopy mają skłonność do drętwienia;
• Stopa nawet bez przerwania ciągłości skóry może być zniekształcona – płaska, szeroka, z młoteczkowatymi palcami;
• Duża skłonność do modzeli i nagniotków.

W wyniku neuropatii obwodowej dochodzi do osłabienia mięśni utrzymujących prawidłowy kształt i sklepienie stopy. Na szerokiej i płaskiej powierzchni stopy powstają nietypowe miejsca ucisku. Tworzą się modzele i pęknięcia skóry, które prowadzą do infekcji bakteryjnych, do zakażeń i owrzodzeń. Ponadto neuropatia czuciowa (zaburzenia czucia bólu, temperatury i dotyku) naraża pacjenta na powtarzające się niekontrolowane urazy sprzyjające powstawaniu owrzodzeń, podobnie jak zmiany w wyniku neuropatii autonomicznej – powstawanie przetok tętniczo-żylnych, i zaburzeń troficznych.

Na stopę cukrzycowa neuropatyczna mogą wskazywać inne powikłania o charakterze mikronaczyniowym, czyli retinopatia, nefropatia lub neuropatia cukrzycowa.

Stopa neuropatyczna a niedokrwienna – podstawowe różnice

Stopę niedokrwienną można rozpoznać po chromaniu przestankowym, jest to ból w kończynach, który pojawia się w trakcie wysiłku (także chodzenia) i ustępuje w trakcie odpoczynku. W przypadku stopy neuropatycznej ból podczas ruchu nie występuje. Przy stopie niedokrwiennej stopa nie ulega zniekształceniu, nie staje się szeroka i płaska, jest też dobrze zachowane czucie temperatury i bólu. Niedokrwienie w stopach można też rozpoznać po zasinieniach skóry, w szczególności przy opuszkach palców.

Leczenie stopy neuropatycznej

Aby móc skutecznie leczyć stopę cukrzycową, trzeba przede wszystkim rozpoznać, z jakim jej typem mamy do czynienia. Stopa neuropatyczna wymaga zupełnie innego postępowania niż stopa niedokrwienna.

W leczeniu stopy neuropatycznej zwykle stosuje się:

• Odciążanie stopy, które może trwać nawet kilka miesięcy (pacjent nie może stawać na chorej stopie);
• Wycinanie ognisk martwiczych;
• Usuwanie zakażeń (stosuje się specjalistyczna środki i opatrunki);
• Udrażnianie zwężonych naczyń krwionośnych.

Warunkiem powodzenia terapii jest unormowanie glikemii. W tym celu często wprowadza się do leczenia insulinę u pacjentów, którzy do tej pory przyjmowali leki doustne. Leczenie szpitalne stopy cukrzycowej jest bardzo czasochłonne, może trwać nawet kilka miesięcy. Niestety wiele przypadków zainfekowanej stopy cukrzycowej jest nie do uratowania – dochodzi do amputacji, bądź to palców, fragmentów stropy, całej stopy, a nawet do konieczności amputacji całej nogi.

Jak zapobiegać rozwojowi stopy neuropatycznej?

Tak, jak w przypadku wszystkich innych powikłań, zasadnicze znaczenie w zapobieganiu rozwojowi stopy cukrzycowej ma utrzymywanie prawidłowych glikemii. Równie ważne jest utrzymywanie prawidłowego stężenia cholesterolu i trójglicerydów oraz zaprzestanie palenia papierosów. Praktyka pokazuje, że zaawansowane postaci stopy cukrzycowej występują zwykle u czynnych palaczy.

Ponieważ stopa neuropatyczne jest konsekwencją neuropatii cukrzycowej, chronić się przed nią należy tak, jak przed neuropatią. Jeśli neuropatia się rozwinie, należy ją leczyć. Zgodnie z zaleceniami PTD w terapii neuropatii wykorzystuje się benfotiaminę oraz kwas alfa-liponowy.

Nie bez znaczenie pozostaje kwestia umiejętnej pielęgnacji stóp. Wszyscy diabetycy, a ci z neuropatią w szczególności, powinno codziennie oglądać swoje stopy, zwracając uwagę na wszelkie pęknięcia skóry i zranienia, które wymagają odpowiedniego opatrzenia. Sucha skóra, typowa dla stopy neuropatycznej powinna być regularnie nawilżana i natłuszczana, aby zminimalizować ryzyko jej pękania. Powstające modzele i nagniotki najlepiej usuwać u podologa.