W tegorocznych zaleceniach klinicznych dotyczących postępowania u chorych na cukrzycę, opracowanych przez Polskie Towarzystwo Diabetologiczne, po raz pierwszy pojawiła się informacja o konieczności uzupełnianie niedoborów witaminy B12 u pacjentów u których występuje jej deficyt. A ryzyko to grozi przede wszystkim diabetykom stosującym od wielu lat metforminę. Skąd ta zmiana, jaka jest zależność pomiędzy leczeniem cukrzycy a deficytem kobalaminy oraz jakie objawy powinny nas skłonić do sprawdzenia poziomu witaminy B12 w organizmie.
Choć opublikowane dotychczas wyniki badań nie dają jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, czy metformina faktycznie zwiększa ryzyko niedoboru witaminy B12, to jednak zdecydowano o konieczności monitorowania pacjentów stosujących ten lek pod kątem zawartości kobalaminy w organizmie. W sytuacji stwierdzenia niedoborów B12, konieczna jest suplementacja witaminy.
Norma dla stężenia witaminy B12 jest szeroka i mieści się w zakresie 148–740 pmol/l. Wynik poniżej 148 pmol/l jest wskazaniem do uzupełniania niedoboru B12.
Metformina a poziom witaminy B12
Metformina to jeden z nielicznych leków przeciwcukrzycowych, który poprawia insulinowrażliwość, a jego działanie nie niesie za sobą ryzyka hipoglikemii. W terapii cukrzycy metformina stosowana jest od kilku dekad, zazwyczaj jest pierwszym lekiem, jaki przepisuje się po rozpoznaniu cukrzycy typu 2. Kiedy sama metformina przestaje być skuteczna, łączy się ją z innymi lekami doustnymi, a nawet z insuliną. Taki schemat terapii sprawia, że wielu pacjentów przyjmuje metforminę przez wiele lat. Skutki niepożądane terapii metforminą to przede wszystkim dolegliwości ze strony układu pokarmowego – nudności, biegunka, wymioty, wzdęcia, brak apetytu. Rzadziej spotykanym skutkiem ubocznym jest upośledzenie wchłaniania witaminy B12; choć w ulotce leku jest zamieszczona informacja o takiej ewentualności.
Dlaczego metformia prowadzi do niedoboru witaminy B12?
Mechanizm powstawanie niedoborów witaminy B12 w konsekwencji przyjmowanie metforminy nie został do końca poznany. Głównym źródłem witaminy B12 są produkty odzwierzęce. Po ich spożyciu witamina B12 jest ona wiązana z czynnikiem wewnętrznym, wytworzonym z komórek okładzinowych żołądka. Następnie w błonie śluzowej jelita krętego B12 razem z czynnikiem wewnętrznym przyłącza się do receptora wapniowego i ulega wchłonięciu. Następnie witamina B12 ulega przyłączeniu do kolejnego białka i razem z nim transportowana jest do wątroby, szpiku kostnego i innych komórek organizmu.
Dlaczego u diabetyków proces ten jest zachwiany?
Powodem mogą być przyjmowane leki, takie jak metformina, które zwiększają pH soku żołądkowego i zmniejszają wydzielanie czynnika wewnętrznego, co powoduje, że obecna w organizmie witamina B12 jest niestabilna. Kolejnym potencjalnym czynnikiem prowadzącym do niedoboru witaminy B12 jest nadmierne namnażanie się flory bakteryjnej jelita cienkiego z powodu zwiększonego stężeniem glukozy w jelicie cienkim. Metformina ma także zdolność do zahamowania wchłaniania witaminy B12. Wymienione mechanizmy, to najbardziej prawdopodobne wyjaśnienia, dlaczego w efekcie stosowanie metforminy dochodzi do niedoborów kobalaminy. Trzeba przy tym wiedzieć, że witamina B12 gromadzona jest w wątrobie, a jej zapasy starczają na około 5 lat. Zatem pierwsze objawy niedoboru witaminy B12 mogą pojawić się dopiero po kilku latach jej stosowania.
Objawy niedoboru witaminy B12
Na niedobór witaminy B12 narażeni są przede wszystkim seniorzy, występuje on u ok. 20% osób po 60 roku życia. Może to wynikać z niedostatecznie zbilansowanej diety, ubogiej w produkty pochodzenia zwierzęcego oraz ze zmian zanikowych błony śluzowej żołądka. Nie bez znaczenie jest też częsta w tej populacji cukrzyca typu 2.
Objawy niedoboru witaminy B12 dotyczą:
- układu nerwowego (objawy przypominające neuropatie obwodową – drętwienie kończyn, utrata czucia głębokiego, utrata czucia wibracji, parestezje – „czucie opaczne”),
- układu krwiotwórczego (niedokrwistość megaloblastyczna),
- przewodu pokarmowego (nudności, biegunki, zaparcia, utrata smaku zapalenie języka),
- sfery psychicznej (apatia, depresja, otępienie, osłabienie pamięci, niestabilny nastrój).
Trzeba pamiętać, że niedobory witaminy B12 rozwijają się powoli. Pierwszymi niepokojącymi sygnałami, które powinny nas skłonić do skontrolowania poziomu kobalaminy, są:
- ciągłe zmęczenie,
- obniżony nastrój,
- senność,
- zawroty głowy,
- drażliwość,
- osłabienie mięśni,
- niskie ciśnienie.
